Ուկրաինա

Ուկրաինայի ձեռներեցության զարգացումը երկրում ձեռք է բերել նոր ձևաչափեր, որոնք ներգրավված են համաշխարհային բիզնեսի և սոցիալական հակամիտումների մեջ։ Ներկայումս ձեռնարկատիրական միտքը օգտվում է ժամանակակից տեխնոլոգիաներից և պետք է բացարձակապես ապավինի ստեղծարարությանը և սոցիալական կողմնորոշմանը. այս ամենը դառնում է անփոխարինելի չափանիշներ այսօրվա բազմակողմանի և բարձր մրցակցության մեջ: Ուկրաինայում ձեռնարկատիրությունների  զարգացման ժամանակակից հակումներից են սոցիալական ձեռնարկությունների աճը, բիզնես ստարտ-ափ-ները և բիզնես ինկուբատորների ստեղծումը։

Ներկայումս Ուկրաինայում սոցիալական ձեռներեցության գործունեությունը կարգավորող օրենք չկա: Սակայն դա չի խոչընդոտում սոցիալական ձեռներեցության զարգացմանը։ Ընթացիկ իրավական միջավայրը թույլ է տալիս իրականացնել սոցիալապես ձեռնարկատիրական գործունեություն այնպիսի իրավական ձևերի հիման վրա, ինչպիսիք են՝
– քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններ (ոչ առևտրային կազմակերպություններ), բարեգործական կազմակերպություններ՝ քաղաքացիական (ոչ կառավարական),
– ասոցացիաներ, ոչ առևտրային կազմակերպությունների այլ ձևեր (օրինակ՝ կրոնական կազմակերպություններ),
– մասնավոր բիզնես ընկերություններ (իրավական անձինք), հաշմանդամություն ունեցող անձանց, ֆիզիկական անձանց ձեռնարկատերերի ընկերությունների ստեղծած ձեռնարկությունները,
Տարբեր իրավական կարգավորումներ ունեցող իրավաբանական անձանց միջև համագործակցություն։

2019թ. հունվարին Ուկրաինայի Խորհրդարանն ընդունեց «Սոցիալական ծառայությունների մասին» օրինագիծը: Սա հսկայական օրենք է Ուկրաինայում սոցիալական ձեռներեցության ապագա զարգացման համար, քանի որ այն պաշտոնապես «կանաչ լույս» է տվել տեղական իշխանություններին՝ տարբեր իրավական ձևերի մատակարարներից սոցիալական ծառայություններ գնելու համար  (սկսած քաղաքացիական ընկերություններից, բարեգործական կազմակերպություններից մինչև ձեռնարկություններ, ֆիզիկական անձանց և անհատ ձեռնարկություններ): Այս ձևով սոցիալական ձեռնարկությունները, որոնք մասնագիտացված են սոցիալական ծառայությունների մասնագիտությամբ, ստացել են անհրաժեշտ իրավական հիմքեր՝ համագործակցություն կառուցելու և տեղական իշխանությունների մարմիններին սեփական ծառայություններ մատուցելու համար:

Սույն օրենքը սահմանել է սոցիալական ծառայությունը որպես գործողություն, որի նպատակն է նվազեցնել կամ կանխել կյանքի ծանր իրավիճակները, նման իրավիճակներում գտնվող մարդկանց կամ ընտանիքներին մշտական կամ պարբերաբար օգնություն ցուցաբերելը և նման իրավիճակների հաղթահարումը, դրանց բացասական հետևանքների հարմարվելը կամ նվազեցումը: Սոցիալական ձեռներեցության կարևորությունը, որպես Ուկրաինայի բիզնեսի նոր ոլորտ, բխում է հասարակության արձագանքից սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական մարտահրավերներին, որոնք առաջանում են Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի դեմ ռազմական ագրեսիայի հետևանքով և երկրում բարեփոխումների համապարփակ գործընթացի սկիզբ են դառնում։

Սոցիալական ձեռներեցության կայուն զարգացման ապահովման համար, որը նպաստում է Ուկրաինայի ժողովրդավարացմանն ու կայունացմանը, պահանջում է միավորված աջակցություն Ուկրաինայի պետական և միջազգային հովանավորների կողմից։ Ըստ Social Enterprises Directory 2016/2017 թվականների տվյալների՝ Ուկրաինայում եղել են շուրջ 150 սոցիալական ձեռնարկություններ՝ տարբեր իրավական ձևերով (ՀԿ-ներից մինչև ՍՊԸ): Որոշ մասնագետների հաշվարկներով՝ Ուկրաինայի սոցիալական ձեռնարկությունների թիվը հասնում է 1000-ի ։ Այդ հսկայական ճեղքը կարելի է բացատրել այն փաստով, որ ոչ բոլոր հասարակական ձեռնարկություններն ունեին բոլոր չափանիշները, որոնք սահմանված էին Directory-ի կողմից (օրինակ՝ թափանցիկ հաշվետվություններ կամ տարեկան հաշվետվությունների հրատարակություն)։
Քանի որ գնահատումը անցկացվել էր մինչև 20% աճը, Ուկրաինայում վերջին տարիներին զգալի թվով սոցիալական ձեռնարկություններ են հիմնվել՝ նվիրված այնպիսի թեմաների, ինչպիսիք են ներգրավումը, էկոլոգիան, կոռուպցիայի դեմ պայքարը և շատ այլ թեմաներ։ Օրինակ՝ «Պիցցա Վետերանոն» և Կիևում գտնվող «Վետերանո» սրճարանը ջատագովում են 2014թ.-ից ի վեր Արևելյան Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների մեջ ներառված նախկին զինվորականների ու մարտիկներին հասարակության մի մասը դարձնելը։

Կիևում ապրող «Բարի մարդկանց հացի փուռը» միավորում է հաշմանդամ մարդկանց՝ նրանց աշխատանքի տեղավորելու հնարավորություն ընձեռելով։ Հանրային ռեստորանները, ինչպիսիք են Իվանո-Ֆրանկիվսկում գտնվող «Urban Space 100»-ը (հիմնադրվել է 2015 թվականին) և «Urban Space 500»-ը Կիևում (հիմնադրման փուլում) հավաքել են 100-500 սոցիալական ներդրող, յուրաքանչյուրը նվիրաբերել է 1000 դոլար իրենց գործունեությանը/գաղափարին: Ներդրումներ անելուց հետո նրանք հրաժարվեցին ռեստորանների ապագա եկամտի մասնաբաժնից։ Փոխարենը, այս ռեստորանների շահույթի 80% -ը ներդրվում է տեղական սոցիալական և մշակութային ծրագրերում: «Laska» բարեգործական խանութը Կիևում և Լվովում «Walnut House» խոհանոցը նույնպես ներդնում են իրենց շահույթի մի մասը սոցիալական և համայնքային ծրագրերում:

Գոյություն ունեցող հասարակական ձեռնարկությունները Ուկրաինայում կարող են բաժանվել չորս խմբերի, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր սեփական չափանիշները.
– ընկերության շահույթի ֆիքսված տոկոսը հատկացվում է սոցիալական նպատակին, այսինքն՝ հասարակական կազմակերպության գործունեությանը, բարեգործական հիմնադրամին, սոցիալական նախագիծ և այլն,
– ընկերության աշխատողների որոշակի տոկոսը ներկայացնում է անբարենպաստ պայմաններում գտնվող խմբերը (հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ներքին տեղահանված անձինք, վետերաններ, միայնակ մայրեր, էթնիկ փոքրամասնություններ և այլն): Ուկրաինայում նման բիզնեսի օրինակ է «Վետերանո Գրուպ»-ը։
– ընկերության արտադրանքը կամ ծառայությունը ստեղծում է չափելի սոցիալական արժեք: Դրա մեջ են մտնում կոռուպցիայի դեմ ուղղված ծառայությունները և կանաչ արտադրանքները։ Այսպիսի ընկերության օրինակներից մեկը, որը զբաղվում է կոռուպցիայի հետ, էլեկտրոնային հանրային գնումների համակարգն է, շրջակա միջավայրի արտադրանքի բարելավման ոլորտում՝ «Զելենյու վերամշակման լաբորատորիան», որը պլաստմասե թափոններից ստեղծում է  յուրահատուկ և օգտակար դիզայնով առարկաներ,
– սոցիալական գործողության ոլորտի սովորաբար շահույթ չհետապնդող ձևի մասնագիտացված մարմին, որը փորձում է ենթապայմանագրեր կնքել պետական իշխանությունների հետ: Սոցիալական ձեռներեցության այս տեսակը 2019 թվականին «Սոցիալական ծառայությունների մասին» օրենքի ընդունումից հետո կզարգանա ամենամոտ ապագայում: Օպերատորները սկսում են բարելավել ծառայությունները՝ ըստ պետական չափանիշների, հաշվարկվում է ֆինանսական մոդել, ձեռնարկվում է անձնակազմի վերապատրաստում։ Այս ուղղությունը մեծ ներուժ ունի, քանի որ պետության կարողությունը բավարար չէ հասարակության բոլոր խնդիրները լուծելու համար։

Ներկայումս Ուկրաինայում սոցիալական ձեռներեցության սեկտորում աճ է նկատվում և լայն տարածում է գտել քաղաքացիական, ակադեմիական և առևտրական ոլորտներում։ Անշուշտ, երկրում կա մի պտղաբեր թեմատիկ հող, որը բաղկացած է բազմաթիվ մարտահրավերներից, մինչդեռ մարդկանց ձեռներեցության հմտությունները նույնպես զարգանում են: Դրա համակցությունը ստիպում է մարդկանց միջոցներ փնտրել այս երկու ոլորտներում՝ լուծելու սոցիալական մարտահրավերներն ու շահույթ ստանալ։
Հասարակական դոնորների և միջազգային հաստատությունների աջակցությունը հասանելի է Ուկրաինայի սոցիալական բիզնեսներին դեռևս 1990-ականների կեսերից։ Ամենամեծ դերակատարները, ովքեր աջակցել են Ուկրաինայում սոցիալական ձեռներեցության զարգացմանը՝ Միացյալ Նահանգների Միջազգային զարգացման գործակալությունը (USAID), Բրիտանական խորհուրդը, Արևելյան Եվրոպայի հիմնադրամը, Գերմանիայի տնտեսական զարգացման և համագործակցության դաշնային նախարարությունը, Եվրամիության կառուցվածքային ֆոնդերը, որոնց թվում են EU4Business-ը, «Էրազմուս+» կրթական ծրագրի որոշակի գործողություններ: Ավելին՝ Տարածաշրջանների Եվրոպական հանձնաժողովը՝ ԵՄ խորհրդատվական մարմինը, «Արևելյան գործընկերության 2020 թվականի նպատակների մասին» նախագծի շրջանակում:

2018 թվականի հուլիսի 4-ից տեղական և տարածաշրջանային իշխանություններին նպաստելու համար առանցքային դերակատարում է տրվել սոցիալական ձեռներեցությանը: Անհրաժեշտ էր հստակ քայլեր ձեռնարկել սոցիալական ձեռներեցությունը՝ որպես ոչ ֆորմալ կրթական ձև, տեղական և տարածաշրջանային մակարդակում երիտասարդների և չափահասների շրջանում զարգացնելու համար, որոնք պիտի լուծեն տեղական խնդիրները, եկամուտը ու աշխատատեղեր ստեղծեն և նպաստեն տեղում իրականցվելիք սոցիալական նորարարություններին:

Ինչո՞ւ են ստարտ-ափ-ները տեղի ունենում։ Վերլուծելով տարբեր աղբյուրներ՝ կարող ենք ասել, որ գլխավոր պատճառը արագ փոփոխվող աշխարհում նրանց շարժունակությունն ու իներցիան է, որտեղ անհրաժեշտ է հարմարվել կարճ ժամանակահատվածում տեղի ունեցող փոփոխություններին։ Մեծ կորպորացիաները հաճախ հեղեղում են այդ հոսքը և ժամանակի հետ կապված փոփոխություններ են մտցնում, ինչի շնորհիվ նրանք կարողանում են կարևոր դեր խաղալ, սակայն հաճախ հետաքրքիր սպառողներ ի հայտ գալիս ստարտ-ափ-ներից։ Խոսելով աշխարհահռչակ ստարտ-ափ-ների մասին, կարող ենք նշել Google-ի, Apple-ի, Paypal-ի, Ryanair-ի, Taskle-ի և այլնի մասին: Ահա ուկրաինական մի քանի  ստարտ-ափ-ներ, որոնք օգտագործում են «Պատրաստված է Ուկրաինայում» նշանը և հայտնի են աշխարհին
– Petcube – այն կոչվում է ռոբոտ-կենդանի, որն օգնում է հետևել դրանց և հեռավորության վրա հաղորդակցվել,
– Lametric – խելացի ժամացույց, որը ցույց է տալիս ջերմաստիճանը, նորություններ արժեթղթերից և այլն,
– Hubbub – սոցիալական մեդիայի նոր սերունդ, որն օգտագործում է ձայնային հաղորդագրություններ,
– Kwambio – հայտնի 3D խանութ,
– Iblazr – LED ֆլեշ, որը կարող է ազատորեն սինխրոնացվել Android և iOS ծրագրային ապահովումների հետ:

Հարկ է նշել, որ  Startup Ranking-ի կողմից՝ Ուկրաինան, ըստ միջազգային վարկանիշում ներառված ստարտ-ափ-ների քանակի, աշխարհում զբաղեցնում է 34-րդ տեղը (151-ից) և 160 ստարտ-ափ-ների ցուցանիշով հասել է Ճապոնիային, Ավստրիային, Շվեդիային, Հարավային Կորեային, Լիտվային և Էստոնիային։

Եթե մենք խոսում ենք մարքեթինգի զարգացման ներկայիս վիճակի մասին, ինչը ապահովում է ստարտ-ափ-ների արդյունավետ խթանումն ու գործունեության իրականացումը, իսկ հետո լավ արդյունք գրանցելու մասին, ապա անհրաժեշտ է գտնել ֆինանսավորում: Ուկրաինայի շուկայում գլխավոր ներդրողները կարող են լինել հետևյալ հաստատությունները՝ բիզնես ինկուբատորները, բիզնեսի արագացուցիչները, գործարար/բիզնես հրեշտակները, գործարար ֆոնդերը և քրաուդֆանդինգ ընկերությունները։

Բիզնես ինկուբատորների ստեղծման և գործունեության փորձը աշխարհում և ներքին շուկայում ցույց է տվել, որ զարգացած երկրներում դրանք դարձել են շուկայի ենթակառուցվածքների անփոխարինելի մասը, խոստումնալից բիզնես գաղափարների արդյունավետ իրականացում և, հետևաբար, սոցիալ-տնտեսական զարգացման հզոր շարժիչը: Բիզնես ինկուբատորները արդյունավետ միջոց են փոքր բիզնեսներ և աշխատատեղեր ստեղծելու համար, նպաստում են արդյունաբերական ձեռնարկությունների և կրթական հաստատությունների համագործակցությանը։ Բացի այդ, բիզնես ինկուբատորները խրախուսում են ձեռք բերել կոմերցիոն ոլորտում նոր տեխնոլոգիաներ և բարելավել իրենց գործունեության ոլորտի պատկերը։

H

Սակայն Ուկրաինայի բիզնեսի ինկուբացիան լայնորեն և արդյունավետորեն չի զարգացել հիմնականում այն պատճառով, որ կառավարության՝ բիզնեսի ինկուբացիոն զարգացմանն ուղղված ջանքերն անարդյունք են եղել ֆինանսական ռեսուրսների սակավության և  բիզնես ինկուբատորների դերի մասին բավական պատկերացում չունենալու պատճառով։

Տպավորություն է ստեղծվում, թե Ուկրաինայում բիզնես ինկուբատորների ծառայությունների կարիք չկա։ Իրականում, տեխնոլոգիական պարկերը, բիզնես ինկուբատորները, նորարարական կենտրոնները և նմանատիպ կազմակերպությունները լուծում են միայն ենթակառուցվածքների գործունեության և տարբեր շահույթների «կարգավորման» խնդիրները։ Բիզնես ինկուբատորները իրենց ծառայությունները չեն մատուցում ողջ աշխարհում, այն է՝ աջակցություն մրցակցային ընկերությունների, ոլորտի ղեկավարների ստեղծման և զարգացման գործում:
Ուկրաինայում բիզնեսի ինկուբատորների գոյության ձևաչափը լիովին հակասում է համաշխարհային հաջողակ փորձին, որտեղ կենտրոնանում են ընկերությունների զարգացման համար խորհրդակցելու, վարչական և կառավարական այլ ծառայություններ մատուցելու վրա։ Որպեսզի բիզնեսի ինկուբացիայի գործընթացը հաջողություն ունենա, առաջարկում ենք ձեռնարկել հետևյալ միջոցները.

 ̶ Ուկրաինայի տարածաշրջանների բիզնես ինկուբատորների ցանցի համար համընդգրկող ծրագրերի մշակում,
 ̶ կոռուպցիայի մակարդակի նվազեցում,
 ̶ բյուրոկրատիայի բարեփոխում,
̶ բարդ կարգադրությունների կատարման համար կազմակերպչական և տնտեսական ջանքերի միացում,
 ̶ քաղաքական և տնտեսական միջավայրի կայունացումը՝ որպես բիզնեսի զարգացման հիմնական տարր:

Բիզնեսի ինկուբացիան ամուր հիմք է ստեղծում նորարարական ձեռնարկատիրության ինտեգրալ համակարգի զարգացման համար և հնարավորություն է տալիս ստեղծել բիզնեսը հաջողությամբ կատարելու վերապատրաստման գործընթացի մեթոդաբանության մոդել։

Ամեն ինչ ենթակա է բարելավման սկզբունքին, այսինքն՝ մեր շուրջը գտնվող ամեն ինչ մշտապես բարելավվում է, և մենք հույս ունենք, որ ի վերջո մեր երկրի փորձառությունը պահանջարկի մեջ կլինի, քանի որ փորձով կիսվելը պատշաճ և արդյունավետ միջոց է ներուժը բարելավելու համար: