მეწარმეობის განვითარებამ უკრაინაში მიიღო ახალი ფორმები, რომლებიც ინტეგრირებულია გლობალურ ბიზნესში და სოციალურ ტენდენციებში. დღესდღეობით სამეწარმეო აზროვნება თანამედროვე ტექნოლოგიას იყენებს, ეყრდნობა ძლიერ შემოქმედებას და სოციალურ ორიენტაციას – ეს ყველაფერი შეუცვლელი კრიტერიუმებია დღევანდელ მრავალმხრივ და მაღალ კონკურენტულ რეალობაში. უკრაინაში მეწარმეობის განვითარების თანამედროვე ტენდენციებს შორისაა სოციალური საწარმოების ზრდა, ბიზნესის წამოწყება და ბიზნესის ინკუბატორების გაჩენა. ამჟამად უკრაინაში არ არსებობს კანონი, რომელიც არეგულირებს სოციალური საწარმოს საქმიანობას.
მაგრამ ეს არ აფერხებს სოციალური მეწარმეობის განვითარებას. ამჟამინდელი იურიდიული გარემო საშუალებას იძლევა განხორციელდეს სოციალური სამეწარმეო საქმიანობა ისეთი იურიდიული ფორმების საფუძველზე, როგორიცაა:
– სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები (არაკომერციული ორგანიზაციები): საქველმოქმედო ორგანიზაციები, სამოქალაქო ორგანიზაციები (არასამთავრობო).
– ასოციაციები, სხვა არაკომერციული ორგანიზაციები (მაგალითად, რელიგიური ორგანიზაციები);
– კერძო ბიზნეს კომპანიები (იურიდიული ორგანოები), შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ასოციაციების მიერ შექმნილი საწარმოები, ფიზიკური მეწარმეები;
2019 წლის იანვარში უკრაინის პარლამენტმა მიიღო კანონპროექტი “სოციალური მომსახურების შესახებ”. ეს არის მნიშვნელოვანი კანონი უკრაინაში სოციალური მეწარმეობის შემდგომი განვითარებისათვის, რადგან იგი ოფიციალურად აძლევს ”მწვანე შუქს” ადგილობრივ ხელისუფლებას, აწარმოონ სოციალური სერვისები სხვადასხვა გზებით( სამოქალაქო ასოციაციებისა და საქველმოქმედო ორგანიზაციების საწარმოები და ფიზიკური მეწარმეები).
ამ გზით, სოციალურ საწარმოთა ორგანიზაციებმა, რომლებიც სპეციალიზირებულნი არიან სოციალური მომსახურების გაწევაში, მიიღეს ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებთან თანამშრომლობის შესაძლებლობა საკუთარი სერვისების შესაქმნელად.
ამ კანონმა განსაზღვრა სოციალური მომსახურება, როგორც მოქმედება, რომელიც მიმართულია მძიმე ცხოვრებისეული სიტუაციების შემსუბუქების ან თავიდან აცილებისკენ, რაც გულისხმობს რთულ სიტუაციებში მყოფი პირებისთვის ან ოჯახებისთვის მუდმივი ან პერიოდული დახმარების გაწევას, რთული პერიოდის გადალახვაში დახმარებას და მათი უარყოფითი შედეგების ადაპტირებას ან მინიმუმამდე შემცირებას.
სოციალური მეწარმეობის, როგორც ბიზნესის ახალი დარგის ზრდის მნიშვნელობა, მომდინარეობს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ გამოწვევებზე საზოგადოების რეაქციით, რომელიც გამოწვეულია რუსეთის მიერ აგრესიის წინააღმდეგ და ქვეყანაში ყოვლისმომცველი რეფორმირების პროცესით. სოციალური მეწარმეობის მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფა, ხელს უწყობს უკრაინის დემოკრატიზაციას და სტაბილიზაციას და მოითხოვს უკრაინის სახელმწიფოსთვის საერთაშორისო სპონსორების კონსოლიდირებულ მხარდაჭერას. სოციალური საწარმოთა დირექტივის 2016/2017 წლების მონაცემების თანახმად, უკრაინაში დაახლოებით 150-მდე სხვადასხვა სახის სოციალური იურიდიული საწარმო იყო (არასამთავრობო ორგანიზაციიდან- შპს-მდე). ზოგი ექსპერტის შეფასებით, უკრაინული სოციალური საწარმოების რიცხვი 1000-მდე აღწევს. ეს უზარმაზარი უფსკრული აიხსნება იმით, რომ ყველა სოციალურ საწარმოს არ გააჩნდა დირექტორიის მიერ დადგენილი მახასიათბლები (მაგალითად, გამჭვირვალე ანგარიშგების ან წლიური ანგარიშების გამოქვეყნება). ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში უკრაინაში შეიქმნა უამრავი სოციალური საწარმო, რომელიც ეძღვნებოდა ისეთ თემებს, როგორიცაა ინკლუზია, ეკოლოგია, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა და მრავალი სხვა. მაგალითად, პიცერია „პიცა ვეტერანო“ და კაფე „ვეტერანო ყავა“ კიევში მხარს უჭერენ ყოფილი ჯარისკაცებისა და მებრძოლების საზოგადოებაში ინტეგრაციას, რომლებიც 2014 წლიდან მონაწილეობდნენ სამხედრო საქმიანობაში აღმოსავლეთ უკრაინაში. კიევში საცხობი „კარგი პური“ ხელს უწყობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ინტეგრაციას, სთავაზობს მათ სამუშაოს შესაძლებლობას. საზოგადოებრივი რესტორნების ქსელი „ურბან სფეის 100“ ივანო-ფრანკვისკში (დაარსდა 2015 წელს) და „ურბან სფეის 500“ კიევში (დაფუძნების ეტაპი), აერთიანებს 100-დან 500-მდე სოციალურ ინვესტორს, რომლებმაც შეიტანა წვლილი ქსელის ჩამოყალიბებაში 1,000 დოლარის ოდენობით. ინვესტორებმა უარი თქვეს რესტორნების შემოსავლის მიღებაზე. ნაცვლად, რესტორნების მოგების 80% ინვესტიცია განხორციელებულია ადგილობრივ სოციალურ და კულტურულ პროექტებში. საქველმოქმედო მაღაზია „ლაშკა“ კიევში და ლვოვში მდებარე საცხობი „ვოლნათ ჰაუსი“ -ც მოგების ნაწილს პირდაპირ სოციალურ და საზოგადოებრივ პროექტებს ახმარს.
უკრაინაში არსებული სოციალური საწარმოები შეიძლება დაიყოს ჯგუფებად. თითოეულ მათგანს საკუთარი კრიტერიუმები გააჩნია:
– კომპანიის მოგების ფიქსირებული პროცენტი გამოიყოფა სოციალური მიზნისთვის, ე.ი. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობის, საქველმოქმედო ფონდის, სოციალური პროექტის და ა.შ. დასაფინანსებლად.
– კომპანიის თანამშრომელთა გარკვეული პროცენტი წარმოადგენს დაუცველ ჯგუფებს (შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, იძულებით გადაადგილებული პირები, ვეტერანები, მარტოხელა დედები, ეთნიკური უმცირესობები და ა.შ.). უკრაინაში ასეთი ბიზნესის მაგალითია „ვეტერანო გრუპი“.
– კომპანიის პროდუქტი ან მომსახურება ახდენს სოციალურ ზეგავლენას. ეს შეიძლება შეიცავდეს ანტიკორუფციულ მომსახურებებს და მწვანე პროდუქტებს. ასეთი კომპანიის მაგალითი, არის ელექტრონული სახელმწიფო შესყიდვების სისტემა. გარემოსდაცვითი პროდუქტის გაუმჯობესების სფეროში კიდევ ერთი მაგალითი არის „ზელენიუ’ გადამუშავების ლაბორატორია, რომელიც ქმნის პლასტიკური ნარჩენების უნიკალურ და სასარგებლო დიზაინის მქონე ობიექტებს.
– ჩვეულებრივ, არაკომერციული ფორმის სუბიექტი სოციალური საქმიანობის სფეროში, ითხოვს სახელმწიფო ორგანოებთან თანამშრომლობას. სოციალური მეწარმეობის ეს სახეობა უახლოეს მომავალში გაიზრდება „სოციალური მომსახურების შესახებ“ კანონის მიღების შემდეგ. ოპერატორები იწყებენ სერვისების შემუშავებას სახელმწიფო სტანდარტების შესაბამისად, ხდება ფინანსური მოდელის გაანგარიშება, პერსონალის გადამზადება. ამ მიმართულებას დიდი პოტენციალი აქვს, რადგან სახელმწიფო შესაძლებლობები არ არის საკმარისი საზოგადოებაში არსებული ყველა გამოწვევის მოსაგვარებლად.
ამჟამად უკრაინაში სოციალური მეწარმეობის სექტორი ზრდის და ფართოდ აღიარებს სამოქალაქო, აკადემიურ და კომერციულ მიმართულებებს. ქვეყანაში, ნაყოფიერი თემატური საფუძველია, რომელიც მრავალი გამოწვევის წინაშე დგას, თუმცა ავითარებს ადამიანების სამეწარმეო კომპეტენციას. ამ ყველაფრის ერთობლიობა ხალხს საშუალებას აძლევს, მოიძიონ გზები თუ როგორ მიმართონ და მიიღონ სარგებელი საზოგადოებრივი გამოწვევების გადაწყვეტისგან. ასევე, სახელმწიფო დონორების და საერთაშორისო ინსტიტუტების მხარდაჭერა უკრაინული სოციალური ბიზნესისთვის ხელმისაწვდომია 90-იანი წლების შუა ხანებიდან. ყველაზე დიდი ორგანიზაციები, რომლებიც უკრაინაში სოციალური მეწარმეობის განვითარებას უჭერენ მხარს, არიან:
- შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID);
- ბრიტანეთის საბჭო;
- გერმანიის ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ფედერალური სამინისტრო;
- ევროკავშირის სტრუქტურული ფონდები, რომელთა შორისაა EU4Business, Erasmus Plus საგანმანათლებლო პროგრამები.
უფრო მეტიც, ევროპის რეგიონალური კომიტეტი, ევროკავშირის საკონსულტაციო ორგანო, თავისი შეფასებაში წერს: “აღმოსავლეთ პარტნიორობის მიზნები 2020 წლისთვის არის: ადგილობრივი და რეგიონალური ხელისუფლებისთვის დახმარების გაწევა”, 2018 წლის 4/5 ივლისისთვის, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სოციალურ მეწარმეობა. იგი ასევე მოითხოვდა ”კონკრეტულ ქმედებას სოციალური მეწარმეობის განვითარების მიზნით, როგორც ახალგაზრდებსა და ზრდასრულ მოსახლეობაში არაფორმალური განათლების ფორმას, ადგილობრივ და რეგიონულ დონეზე, რომელიც წყვეტს ადგილობრივ პრობლემებს, ქმნის შემოსავალს, სამუშაო ადგილებს და ხელს უწყობს სოციალურ ინოვაციებს”.
რატომ იქმნება სტარტაპები? სხვადასხვა წყაროების გაანალიზებით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მთავარი მიზეზი არის მათი მობილურობა და ინერტულობა სწრაფად ცვალებად სამყაროში, სადაც ცვლილებებთან ადაპტირება აუცილებელია მოკლევადიან პერიოდში. მსხვილი კორპორაციები ხშირად ანელებენ სვლას და ნელ-ნელა ნერგავენ ცვლილებებს, რაც მათ საშუალებას აძლევს შეინარჩუნონ დიდი მოთამაშის პოზიცია.
მსოფიოში ცნობილი უკრაინულ სტარტაპები , რომლებიც იყენებენ ნიშანს «დამზადებულია უკრაინაში» :
– „ფეთქიუბ“ – მას უწოდებენ შინაურ რობოტს, რომელიც ეხმარება ხალხს საყვარელ ცხოვრელებზე თვალყურის დევნებასა და მათთან კომუნიკაციაში შორ მანძილზე;
– „ლამეტრიკი“ – ჭკვიანი საათი რომელიც გვიჩვენებს ტემპერატურას, ახალ ამბებს საფონდო ბირჟებიდან და ა.შ.;
– „ჰაბბაბ“ – სოციალური მედიის ახალი თაობა, რომელიც იყენებს ხმოვან შეტყობინებებს;
– „კვამბიო“ – ცნობილი 3დ მაღაზია;
– „იბლაზარ“ – ფლეშ განათება, რომელიც თავისუფლად შეიძლება სინქრონიზირებული იყოს „ანდროიდ“ და „აიოს“ პროგრამებთან.
უნდა აღინიშნოს, რომ საერთაშორისო რეიტინგში შეტანილი სტარტაპების რაოდენობის მიხედვით, უკრაინა მსოფლიოში 34 – ე ადგილს იკავებს (151 – დან), ხოლო ინდექსით 160 სტარტაპით უსწრებს იაპონიას , ავსტრიას, შვედეთს, სამხრეთ კორეას, ლიტვასა და ესტონეთს.
თუ ვსაუბრობთ მარკეტინგის განვითარების ამჟამინდელ მდგომარეობაზე, რაც უზრუნველყოფს სტარტაპის ეფექტურ პოპულარიზაციას, მოქმედებას და შემდეგ კარგი შედეგის უზრუნველყოფას – თქვენ უნდა იპოვოთ დაფინანსება. მთავარი ინვესტორები უკრაინის ბაზარზე არიან შემდეგი ინსტიტუტები: ბიზნესის ინკუბატორები, ბიზნესის ამაჩქარებლები, ბიზნეს ანგელოზები, მეწარმეობის ფონდები და ხელნაკეთობების კომპანიები.
ბიზნესის ინკუბატორების შექმნისა და საქმიანობის მსოფლიო და საშინაო გამოცდილებამ აჩვენა, რომ განვითარებულ სამყაროში ისინი გახდნენ საბაზრო ინფრასტრუქტურის შეუცვლელი ნაწილი, პერსპექტიული ინოვაციური ბიზნეს იდეების ეფექტური განხორციელება და, შესაბამისად, სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ძლიერი ძრავა. ბიზნესის ინკუბატორები ეფექტური ინსტრუმენტია მცირე ბიზნესის და სამუშაო ადგილების შესაქმნელად, სამრეწველო საწარმოების და საგანმანათლებლო დაწესებულებების თანამშრომლობის ხელშესაწყობად. უფრო მეტიც, ბიზნეს ინკუბატორები ხელს უწყობენ ახალი ტექნოლოგიების კომერციალიზაციას და მათი ფუნქციონირების არეალის გაუმჯობესებას.
ამასთან, უკრაინაში ბიზნეს ინკუბაცია არ განვითარებულა ინტენსიურად და ეფექტურად, ბაზრის მოთამაშეების მიერ ბიზნესის არაინკუბაციური განვითარების წახალისებისა და ფინანსური რესურსების სიმცირის, ბიზნესის ინკუბატორების როლის გაცნობიერების არარსებობის გამო.
შეიძლება შეიქმნას შთაბეჭდილება, რომ უკრაინა არ საჭიროებს ბიზნეს ინკუბატორების მომსახურებას. სინამდვილეში, ტექნოლოგიური პარკები, ბიზნეს ინკუბატორები, ინოვაციური ცენტრები და მსგავსი ორგანიზაციები მხოლოდ ინფრასტრუქტურული ფუნქციონირების საკითხებს და სხვადასხვა სარგებელის უზრუნველყოფას ეხმიანებიან. ბიზნეს ინკუბატორების არსებობის ფორმა უკრაინაში სრულად ეწინააღმდეგება წარმატებულ მსოფლიო პრაქტიკას, სადაც ყურადღება გამახვილებულია დამწყები კომპანიის განვითარების საკონსულტაციო, ადმინისტრაციული და მენეჯმენტის მომსახურებით უზრუნველყოფაზე.
იმისათვის, რომ ბიზნესის ინკუბაცია წარმატებული იყოს, ჩვენ გირჩევთ მიიღოთ შემდეგი ზომები:
̶ სახელმწიფო პოლიტიკის სისტემის დამკვიდრება ბიზნეს ინკუბატორების ორგანიზაციისა და ფუნქციონირების მხარდასაჭერად;
̶ უკრაინის რეგიონებში ბიზნესის ინკუბატორების ქსელისთვის უწყვეტი პროექტების შემუშავება;
̶ კორუფციის დონის შემცირება;
̶ ბიუროკრატიის რეფორმირება;
̶ ორგანიზაციული და ეკონომიკური ძალისხმევის გაერთიანება რთული შეკვეთების შესრულებისთვის;
̶ პოლიტიკური და ეკონომიკური გარემოს სტაბილიზაცია, როგორც ბიზნესის განვითარების ძირითადი ელემენტი.
ბიზნესის ინკუბაცია ქმნის მყარ საფუძველს ინოვაციური მეწარმეობის ინტეგრირებული სისტემის განვითარებისათვის და საშუალებას იძლევა წარმატებით განახორციელოს ბიზნესის წარმოების სასწავლო პროცესის მეთოდოლოგიის მოდელის შექმნა.
ყველაფერი ექვემდებარება გაუმჯობესების პრინციპს, ანუ ჩვენს ირგვლივ ყველაფერი მუდმივად იხვეწება და ვიმედოვნებთ, რომ საბოლოოდ ჩვენი ქვეყნის გამოცდილება მოთხოვნადი იქნება, რადგან გამოცდილების გაზიარება არის პოტენციალის გაუმჯობესების სათანადო და პროდუქტიული გზა.